روح شرقی در پیکر سینمای غرب!

پایگاه خبری تحلیلی «میار»، کاربرد فلسفه در انیمیشن و فیلمهای غربی برایم بسیار شگفت آور است. اخیرا چند فیلم‌ و انیمیشن‌ با موضوع فلسفه ذهن ديدم و این پرسش همواره در برابر من است که فیلمنامه نویسان این آثار چه نسبتی با فلسفه و تفلسف دارند؟ چطور می‌توانند مفاهیم پیچیده فلسفی را به تصویر بکشند؟ در پس این پرسش یک آه حسرت عمیق هم نهفته است که چرا اینجا، این فلسفه غنی و ریشه دار، لابلای کتب‌ ورق مانده یا نهایتا از آن کتاب‌ها به مقالات و مجلات تخصصی کوچ می‌کنند؟
انیمیشن «روح» یک نمونه دیگر از این کارهاست که مفاهیم فلسفی را به طور فانتزی به نمایش آورده است. اما «روح» نسبت به نمونه های مشابه خود یک پیشرفت محسوب می‌شود و می‌توان آن را گذر از الیناسیون مدرنیسم و راسیونالیسم و به تعبیر سیدحسین نصر ماشین انگاری انسان دانست.
عنوان فیلم به خوبی با محتوای آن همراه است. نمی‌خواهم گرفتار هرمنوتیک و بی معنایی متن شوم و سعی دارم طبق آنچه عیان است به بیان بپردازم.

در روح با یک عالمی آشنا می‌شوید که حس و زمان و ماده و مکان ندارد و همه چیز آنجا هست اما نیست! عالمی جدا از جسم و حتی ذهن انسان.
این آن چیزی است که تا به حال من در اثری ندیده بودم و این را یک پیشرفت الهیاتی و فلسفی می‌دانم یعنی توجه و رسیدن به یک تجرد هر چند حداقلی و توجه به عالمی غیر از این عالم دنیا و ماده. در این پویانمایی عالمی متافیزیکی می‌بینیم اما جادو و شَمَن در آن نیست.

اینکه این عالم همه جهان نیست و در پس خود باطنی دارد پیام روشن این انیمیشن است. عالمی که، عالم روح نامیده شده است که حتی افراد آنجا اسم هم ندارد و همه با یک نام خوانده می شوند‌؛ به این معنا که همه یک جنس هستند و تفاوت‌ها فرضی است. در روح به خوبی نمایش داده شده که زندگی ما، قبل و بعدی دارد و خلاصه در این دنیا نیست. سالها فلسفه غرب به خصوص در عصر مدرن و عصرجدید در برابر این گزاره مقاومت‌ می کرد. روح به زندگی مدرن توجه چندانی نشان نداده و حتی آن را ‌شلوغ، بدبو و بی عاطفه ترسیم کرده است.البته در روح از قدرت برتر و مالک جهان و بی نیاز مطلق سخنی به میان نمی‌آید.


امروز گرایشات معنوی و عرفان ‌شرقی در غرب رو به افزایش است و تنها حکمت متعالیه و عرفان شیعی است که می تواند خلأها و حفره های معنوی بشر را پر کند و اگر روزی بتوانیم اندیشه های شیخ اشراق و ملاصدرا و ابن عربی و علامه طباطبایی را به دنیا نمایش دهیم، از هر آنچه امروز به اسم معنویت و معنای زندگی و عرفان نزدشان است و به خوردشان داده‌اند دست خواهند.
.
خیلی دقيق‌تر و عمیق‌تر و حقیقیتر از آنچه در روح به نمایش در آمده، در رساله «انسان، قبل از دنیا» اثر علامه طباطبایی(ره) بیان شده و عالم امر و روح و رابطه آن با قضا و قدر و نیز عرش و خزائن و مفاتح الغیب و... با استناد به آیات قرآن تبیین شده و جایگاه انسان و ملائکه به خوبی در آن تشریح شده است، که ترويج درست و بیان صحیح آن می‌تواند تحولی در هنر ما ایجاد کند.