مصاحبه اختصاصی پایگاه خبری نیک رو با محقق،پژوهشگرو نویسنده ارجمند اسدالله افشار

پایگاه خبری تحلیلی میار؛ تازه ترین کتاب محقق، پژوهشگر و نویسنده گرامی آقای اسدالله افشار با نام « سلسله مقالات اعتیاد پژوهی» در هفته جاری در 199صفحه با قیمت 450000ریال از سوی انتشارات مناره منتشر و روانه بازار گردید و هم اکنون علاقمندان کتاب و کتابخوانی می توانند با خرید آن از مباحث مفیدش بهره مند شوند. پایگاه خبری میار با توجه به این که نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تا 8بهمن تمدید گشته فرصت را مغتنم شمرده و مصاحبه ای را با جناب دکتر افشار در خصوص کتاب جدیدش انجام داده است که در ذیل خواهد آمد.

*  آقای افشار کتاب همان طور که از نامش مشخص است در باره اعتیاد و مواد مخدر است، لطفا در این زمینه مطالبی را بیان نمایید؟

ابتدا از شما عزیزان به خاطر این مصاحبه و زحماتی که در حوزه اندیشه و فکر و نشر آگاهی برای جامعه کشیده و می کشید تشکر می نمایم و لازم می دانم خدمت همه دوستداران کتاب سلام و عرض ادب ویژه داشته باشم که با توجه به مشکلات عدیده اقتصادی همچنان کتاب را انیس و مونس خود انتخاب کرده و آن را یارشفیق خود در همه ایام زندگیشان می دانند.  بله حتما در خصوص کتاب مورد نظر توضیحاتی را ارائه می نمایم.
کتاب همان طور که از نامش مشخص است در باره اعتیاد و مواد مخدر و تأثیرات آن بر روح و جان جامعه است که با عنوان «سلسله مقالات اعتیاد پژوهی» و در قالب یک کتاب مستقل با 30 مقاله منتشر شده است. کتاب در حقیقت نگاهی واقع بینانه به مسئله جامعه شناختی اعتیاد دارد. نویسنده در این اثر از یک سو تأکید دارد اعتیاد به مواد مخدر مسئله ای است اجتماعی که در سال های اخیر ابعاد وسیع تری یافته و با گسترشی روز افزون، توجه و نگرانی جوامع بشری را به خود جلب کرده است و از سوی دیگر یادآور می شود پیامدهای مخربی که اعتیاد متوجه فرد و جامعه می کند، بیشترین نقش را در افزایش نگرانی های عمومی در این باره دارد و بیش از هر زمان سن اعتیاد نیز رو به کاهش است و از مرز جنسیت عبور کرده است و دیگر اعتیاد مردانه نیست. البته از این نکته نباید غفلت شود که جامعه ایران به خاطر موقعیت جغرافیایی خاص خود که در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار گرفته است، آسیب های بیشتری را متحمل شده و لذا چاره اندیشی برای کنترل و مبارزه با اعتیاد توجه و دقت بیشتری می طلبد. تجربه کشورهایی که در این زمینه موفق بوده اند نشان داده، آگاه سازی و نشان دادن پیامدهای سوء و مخرب آن  می تواند یکی از راه های مؤثر برای کاهش این معضل باشد. رسانه ها از جمله ابزارهایی هستندکه می توان با استفاده از آن ها به این امر پرداخت. روزنامه ها و شبکه های اجتماعی هنوز یکی از رسانه های اثرگذار در جامعه هستندکه می توانند به نقش حساس خود در این زمینه عمل نمایند.
لازم می دانم در همین جا یادآور شوم که بخش اعظم سلسله مقالات اعتیادپژوهی در مطبوعات کشور و سایت های تخصصی و پژوهشی به چاپ رسیده است و اینجانب بنابر تأکید و تقاضای اساتید ارجمند و صاحب نظران گرانقدر در این زمینه، و بنا بر وظیفه اخلاقی و ادای احترام به درخواست آنان، تصمیم گرفتم تا یادداشت های اعتیادپژوهی را که از خرداد ماه 1397الی آبان ماه 1398به رشته تحریر در آمده است  به زیر چاپ برده تا در اختیار علاقمندان این گونه مباحث قرار گیرد. امید آن که مقبول و مفید ارزیابی شود.

* فرمودید که کتاب نگاهی واقع بینانه به مسئله جامعه شناختی اعتیاد دارد و در 30 مقاله مستقل اما به هم پیوسته به موضوع مواد مخدر و اعتیاد و پیامدهای مخرب آن در جامعه و اجتماع می پردازد؛ اگر امکان دارد در این ارتباط توضیحاتی را ارائه فرمایید و بگویید چرا این موضوع از اهمیت ویژه و حساسی برخوردار است؟

من با توجه به سئوال شما فهم این نکته را ضروری می دانم تا همگان در یابیم اولا اختلال مصرف مواد یکی از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی مهم در عموم کشورهای جهان از جمله کشور ایران بوده که آثار مخرب و زیانباری را بر پیکره جوامع برجای می گذارد. در این راستا، سیستم موادمخدر و روان گردان ها با رشد فزاینده عرضه و همچنین رشد فزاینده تقاضای مواد، همواره به دنبال کسب سود بیشتر و اختلال در مسیر توسعه و پیشرفت کشورها بوده به گونه ای که با ناکارآمد کردن سرمایه های انسانی و اجتماعی که از ارکان توسعه اقتصادی می باشند، ضمن تحمیل هزینه های مستقیم و غیر مستقیم بر جوامع، از دست یافتن آن ها به توسعه همه جانبه جلوگیری می نماید؛ ثانیا سازمان بهداشت جهانی مسئله موادمخدر اعم از تولید، انتقال، توزیع و مصرف را در کنار سه مسئله جهانی دیگر یعنی تولید و انباشت سلاح های کشتار جمعی، آلودگی محیط زیست، فقر و شکاف طبقاتی، از جمله مسائل اساسی شمرده است که حیات بشری را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در عرصه جهانی مورد تهدید و چالش جدی قرار می دهد؛ ثالثا موامخدر پدیده ای که درجامعه بشری همزمان با رشد جامعه مدرن به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح شد امروزه بُعد گسترده ای به خود گرفته است. این پدیده هم در مناطق تولید کننده و هم مصرف کننده، آسیب های جدی ای را به نظم اجتماعی وارد می سازد. گفته می شود که این تجارت بعد از نفت و اسلحه،     بزرگ ترین بازار جهانی را از لحاظ ارزش به خود اختصاص داده و این در حالی است که تقریبا در همه کشورها خرید و فروش و مصرف آن غیر قانونی است؛ رابعا مواد مخدر به عنوان یک تهدید جهانی که مشارکت فعال همه   دولت ها را برای حل آن می طلبد مطرح می باشد. کمتر پدیده ای را می توان یافت که همانند اعتیاد، جوامع بشری را مورد تهدید قرار داده باشد. سوءمصرف مواد به عنوان الگوی  غیر انطباقی مصرف مواد منجر به بروز مشکلات مکرر شغلی، اجتماعی و قانونی می گردد؛ خامسا این پدیده شوم علاوه بر تحمیل ضرر و زیان مادی و معنوی به افراد بزه دیده، موجب می شود تا میزان قابل توجهی از ثروت ملی و تلاش های نیروی انسانی هر کشور که معمولا باید صرف توسعه و سازندگی گردد جهت مقابله با اعمال تبهکارانه مجرمین به هدر رود.
امیدوارم با توجه به توضیحات ارائه شده به اهمیت و حساسیت موضوع واقف شده باشید

* موضوع 30 مقاله چیست به عناوین آن می توانید اشاره ای داشته باشید؟

مقاله اول) نگاه واقع بینانه به موضوع موادمخدر درایران ؛ مقاله دوم) موادمخدر؛ بحران و چالش جدی 5 قاره جهان؛ مقاله سوم) اعتیاد زنان وحواشی آن؛ مقاله چهارم) چیستی و چه باید کردهای پیشگیری از اعتیاد؛ مقاله پنجم) اعتیاد زنان؛ پیچیدگی ها و ظرافت ها؛ مقاله ششم) نقش دولت های جهانی در تغییر مصرف و قاچاق موادمخدر؛ مقاله هفتم) موادمخدر و آینده پژوهی؛ مقاله هشتم)  بایسته ها و الزامات کنترل بین المللی موادمخدر؛ مقاله نهم) اعتیاد زنان از انکار تا مهار؛ مقاله دهم) آشنایی با سیستم بین المللی کنترل موادمخدر؛ مقاله یازدهم) الزامات پیشگیری و كنترل رشد اعتياد؛ مقاله دوازدهم) اعتیاد در بوته نگرش سیستمی؛ مقاله سیزدهم) کارآیی سیستم بین المللی کنترل موادمخدرچرا و چگونه؟ ؛ مقاله چهاردهم) نگاه  علوم اجتماعی به اعتیاد؛ مقاله پانزدهم) چرایی اعتیاد دختران نوجوان؛ مقاله شانزدهم) ارتباط توسعه معاهدات بین المللی کنترل مواد مخدر با پاسخ های ملی و بین المللی؛ مقاله هفدهم) اعتیاد در مدل نظام اجتماعی؛ مقاله هجدهم) اعتیاد پژوهی و حرمت انسانی؛ مقاله نوزدهم) معتادان؛ قربانی طرزفکر خودشان هستند؛ مقاله بیستم) اعتیاد از منظر علم؛مقاله بیست و یکم) مفهوم زمان از نگاه معتاد برای ترک اعتیاد؛ مقاله بیست و دوم)دهکده جهانی؛ اسیرانواع موادمخدر و روانگردان ها؛ مقاله بیست و سوم) طرز فکر اعتیادآور و ناتوانی فرد معتاد؛ مقاله بیست و چهارم) فرهنگ روانشناسی اعتیاد؛ مقاله بیست و پنجم) تبیین شعار2019روزجهانی مبارزه با موادمخدر؛ مقاله بیست و ششم) ضرورت هماهنگی کشورهای دنیا در مبارزه با موادمخدر وروانگردان ها؛ مقاله بیست وهفتم) موضوع سوء مصرف مواد و راهبردهای پیشگیری؛ مقاله بیست وهشم) حل معضل اعتیاد؛ محتاج تأملات و پژوهش‌های دقیق؛ مقاله بیست ونهم) پیشگیری بهترین و عاقلانه ترین راه مبارزه با اعتیاد؛ مقاله سی ام) نقش اختلالات درون خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد.  


* با توجه به گستردگی بحث در این حوزه؛ مواردی را که لازم می دانید در این مصاحبه با جامعه مطرح نمایید بیان فرمایید.

این مواردی که به ذهن بنده می رسد بسیار است که هر کدام در جای خود قابل تأمل می باشد اما با توجه به فرصت اندک نکاتی را یادآور می شوم:
1- بدانیم اعتیاد؛ رذیله ای اخلاقی تلقی شده و رویگردانی مردم از معتاد را به همراه دارد. اعتیاد، انسانیت انسان را می ستاند و به اختلال و انهدام شخصیت می انجامد. در عین حال روشنگری نسبت به اعتیاد و معتاد بیش از برانگیختن احساسات و همدلی تراژیک  می تواند با تلقی آن به منزله تهدیدی قابل اصلاح توأم شود.
2- دانش علمی، اهمیت اعتیاد را به منزله معضلی اجتماعی از طریق آمارهای مربوط به اعتیاد به رخ کشیده و بازتاب می دهد. این آمارها هم در بر گیرنده تعداد معتادان و خسارات وارده از راه اعتیاد به جامعه بوده و هم از تأثیر مساعدت های ترمیمی به معتادان و بازگرداندن شان به دامان جامعه حکایت دارد. از این منظراعتیاد نه بزه و جرم و گناه که نوعی بیماری (disease) به شمار می آید؛ که هم سرایت می پذیرد و هم قابل درمان است. این بیماری هم به لحاظ علم پزشکی و هم به لحاظ علم جامعه شناسی( شناختی) قابل اعتنا و قابل تعریف است.
3- ازآن جا که اعتیاد به عنوان یک پدیده اجتماعی؛ مرتبط با انسان است، موضوعی پیچیده به حساب  می آید. اعتیاد با توجه به ویژگی های فیزیکی و جسمانی و روحی و روانی انسان می تواند در زمینه های گوناگون اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، سياسي و نظاير آن؛ سرايت، شيوع و نقش ایفا نماید. البته معرفت، شناخت و آگاهی نسبت به عوامل و دلائل زمینه های مورد اشاره در گسترش پدیده اعتیاد، می تواند در تنظیم  راهبردها و استراتژی های شایسته و مناسب در حوزه های کاهش تقاضا، کاهش آسیب، پیشگیری، درمان و بازپروری منتج به بازتوانی مددکار و یاری رسان باشد. اگر دراین امر کامیابی حاصل نگردد ؛ اعتیاد در هر  جامعه ای می تواند اجتماع را با بحران مواجه سازد و نهاد خانواده و نهادهای مدنی را با چالش ها و آسیب های جدی مواجه سازد.
4- آن چه امروز مردم را نگران کرده است کاهش سن اعتیاد و آمار رو به ازدیاد گرایش مردان، زنان، نوجوانان و جوانان دختر و پسرتحصیل کرده و تحصیل نکرده به موادمخدر  می باشد. این نگرانی، تشویش و اضطراب موجب پریشانی جامعه گشته و زمینه فروپاشی کانون گرم خانواده ها را فراهم آورده است که منجر به آسیب های اجتماعی دیگر چون؛ قتل، تجاوز به عنف، طلاق، بیماری های جسمی و روحی، سرقت، آدم ربایی، هتک حرمت و حیثیت و... خواهد شد!
5- برکسی پوشیده نبوده و نیست که موادمخدر یک پدیده بسیارخطرناک و در عین حال پیچیده و هزار تویی است که با عوامل مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ارتباط تنگاتنگ داشته و خلل در هرکدام از این عوامل؛ قطعا جامعه را  در معرض اعتیاد قرارداده  و اجتماع را با شوک و بی هویتی مواجه می سازد.
6- اعتقاد دارم با عزم ملی؛ توان و ظرفیت بالا؛ نه تنها مبارزه با موضوع موادمخدر و اعتیاد و هر معضل اجتماعی درکشور وجود دارد بلکه با سرمایه های عظیم  علمی و پژوهشی؛ این مشکلات و معضلات  قابل کنترل و قابل حل شدن نیزاست. البته باید به این نکته مهم اشاره داشت که در سند جامع حمايت‌هاي اجتماعي و درمان اعتياد کشور؛ هم به رويکرد کاهش آسيب، درمان و توسعه حمايت‌هاي اجتماعي که در اولويت است توجه گردیده و هم در سياست‌هاي کلي برنامه پنجم توسعه؛ روی درمان و کاهش آسيب تأکيد شده است. ضمنا براساس بند ۵۷ سیاست‌های کلی ابلاغی از سوي مقام معظم رهبري در برنامه ششم توسعه، تا پایان برنامه هرسال 5 درصد میزان اعتیاد و سوء مصرف موادمخدر ( که در مجموع 25 درصد می شود) باید کاهش یابد.
7- همان گونه که در بند قبلی بیان کردم بنابراهمیت موضوع و تأکید رهبرمعظم انقلاب در برنامه ششم توسعه، کاهش 25 درصدی اعتیاد برپایه مدیریت مصرف مد نظرمی باشد که  می‌بایست نسبت به کاهش سالیانه پنج درصد اعتیاد در جامعه تلاش شود. ضروری است دستگاه ها با دغدغه جدی، احساس تعهد و نگاه انقلابی، مسوولانه برای تحقق این فرمان  گام های عملی خود را بردارند  و در این زمینه پرتوان و پرتلاش ظاهرشوند و از کوتاهی و قصور نیز پرهیز نمایند.  
8- نظام اجتماعي در ايجاد و رفع اعتياد نقش بسزایی دارد. مثلا فرهنگ متضمن باورها و ارزش ها و معانی چنين رفتاري است يا نقش ها و پايگاه هاي كنشگران از حيث جنس، قوميت و طبقه در بافتار آموزشي و رفاهي و حقوقي مي تواند بر اين رفتار مؤثر افتد. تأثير فردگرایی، نئولیبرالیسم يا سکولاریسم بر مصرف فردي مواد مخدر مانند بیگانگی اجتماعی و حمایت طلبي اجتماعی يا شرايط اجتماعي مانند انسجام اجتماعی مي تواند مبين شرايط اجتماعي اعتياد باشد.
9-پيشگيري و كنترل اعتياد با آموزش و آگاهي بخشي نسبت به عواقب اين رفتار قرين است. بسط رفاه اجتماعي در كنار تأكيد بر شایسته سالاري مي تواند بلوغ عاطفی و رشد شناختی را تابع مهارت های ارتباطی و دانش عمومي متبادل در عرصه عمومي سازد و بدين قرار از رشد اعتياد جلو گيری نماید . ارتقاي بهداشت محيط از دسترسي آسان به مواد مخدر ممانعت به عمل مي آورد و تقويت انسجام خانوادگي و اجتماعي چونان سد سكندر؛ سرمايه اجتماعي در برابر اين رفتار مقاومت مي كند. به ويژه اين كه اعتياد مي تواند با رفتارهاي پرمخاطره ديگري چون جرم و خودكشي هم، همراه گردد.
10- اگر علیرغم افزایش تحقيقات در زمينه مصرف مواد مخدر همچنان دامنه اين بيماري هم رو به افزايش است، شايد تغییرات اجتماعی و پیامدهای آن به درستي روشن نشده است. در اين صورت رويكرد سيستمي به مسئله جامعه شناختي اعتياد مي كوشد مجموعه عوامل ملازم با اين معضل نظير افزایش شکاف بین غنی و فقیر و رشد ناامنی شغلی و ساعات کار و بسط تغييرات فرهنگي را درنظر گيرد. در رويكرد سيستماتيك به این روند، نیاز به بررسی تأثير محیط اجتماعی بر سوء مصرف مواد و چگونگی تكوينش در محیط اجتماعی مرتفع مي گردد تا زمينه ساز كاهش اعتياد با تأكيد بر مثلا نگرش های فرهنگی، نابرابری درآمد، همنشيني با همتایان و مواردي از اين دست شود و از اين رهگذر مسائلي چون جرم و جنايت و رفتارهاي پرخطر جنسي هم كنترل شود.
11- برهمگان روشن است که قاچاق بین المللی موادمخدر و مواد روان گردان منفعت زیاد و سود سرشاری برای سازمان ها، گردانندگان اصلی و باندهای مافیایی به دنبال داشته و دارد. این فعالیت های غیرقانونی سرمایه و  سود تولید کرده و درآمد حاصل، اغلب در اقتصاد قانونی گنجانده شده یا در زمینه رشوه خواری و اعمال مجرمانه به کار می رود. تمامی این امور موجب شده تا فعالیت ها و پیگردهای قانونی و بین المللی در این زمینه افزایش یابد. اما باید اذعان داشت با توجه به برخی نواقص سیستم کنترل بین المللی موادمخدر؛ کنوانسیون های موجود که عنوان جهانی بودن را یدک می کشند، تا کنون نتوانسته اند با شرائط جهانی تطبیق یافته و کاربردی شوند.
12- دولت ها اخلاقا و قانونا باید تعهدات قانونی کنوانسیون کنترل بین المللی موادمخدر را رعایت کرده و با همه اشکال «تحریک عمومی» نسبت به ترغیب مصرف موادمخدر و مواد روانگردان مقابله نمایند. دولت ها باید اقدامات لازم در این زمینه را انجام داده و با افرادی که قصد تغییرنگرش جامعه نسبت به مصرف موادمخدر را دارند، مقابله نمایند.
13- دولت ها به استراتژی های نوین نیاز دارند و باید از تأثیرگذارترین ابزارهای موجود مانند؛ صنعت رسانه، ورزش و سرگرمی بهره گیرند. همچنین رهبران جامعه، سیاستمداران، روشنفکران، صاحبان فکر و خرد و معلمان نقش مهمی در فرهنگ مقابله با « دوستی با موادمخدر» ایفا می نمایند. همه تأثیرگذاران باید در موضوع پیشگیری از مصرف موادمخدر و نیز حل معضلات و آسیب ها و انحرافات اجتماعی و بهداشتی وابسته به آن، از دولت هایشان حمایت نمایند.
14- اگر دولت ها به اجرای سیاست های ملی متعهد باشند و در کنترل موادمخدر سرمایه گذاری کنند، جهان به موقعیت حذف طلایی سوء مصرف موادمخدر و قاچاق  غیر قانونی نزدیک تر می شود. اساسا امنیت جهانی، صلح و توسعه بدون بیان شفاف مشکلات حوزه موادمخدر؛ قابل دستیابی نیست.  
15- امروزه براحدی پوشیده نیست که پیشگیری از اعتیاد از اهمیت فوق العاده ویژه ای در دنیا برخورداراست و قطعا بر درمان اعتیاد نیزتقدم دارد. فرض بنیادی  راهبردهای پیشگیرانه این است که پیشگیری از سوء مصرف مواد راحت تر، کم هزینه تر و مؤثرتر از درمان آن است  به این خاطر که برنامه پیشگیری  مناسبی برای جمعیت مورد هدف اتخاذ شود. عقل سلیم نیزباور دارد پیشگیری مهم تر، سهل الوصول تر، ارزان تر و منافع آن با حداکثر سود مادی و معنوی برای فرد و جامعه در دسترس و قابل تحقق است. اهمیت پیشگیری امری منطقی و پذیرفته شده در نزد عقلا می باشد. بنابراین بهترین شیوه برای جلوگیری از اعتیاد معالجه آن نیست بلکه پیشگیری از به وجود آمدن آن است؛ و لذا از نگاه متخصصان، آن‌قدری که پیشگیری از ایجاد اعتیاد اهمیت دارد معالجه آن از اهمیت برخوردار نیست.
مباحث در این زمینه به قدری گسترده و عمیق است که تا ساعت ها می توان از آن ها سخن گفت و گفت و گو نمود. امیدوارم این میزان پرسش و پاسخ جایگاه این کتاب را در انتشارش مشخص کرده باشد تا توانسته باشد خوانندگان را ترغیب به مطالعه آن بنماید.


* از شرکت شما در این گفت وگو بسیارسپاسگذاریم و امیدواریم در عرصه آگاهی بخشی همیشه پرتلاش و پرتوان در صحنه حضور داشته باشید و چون گذشته با صلابت از حقوق اجتماعی و شهروندی نوشته و دفاع کنید.

من نیز به سهم خود از مجموعه ارزشی شما در این پایگاه خبری تشکر و قدردانی می نمایم که همیشه با انتشار مقالات متعدد و آثار بنده و امثال بنده یاریگر حقوق سیاسی، اجتماعی و شهروندی جامعه ایرانی – اسلامیمان بوده اید و لحظه ای در این زمین درنگ روا نداشته اید و بدون هیچ گونه عافیت طلبی در خدمت مردم، جامعه و انقلاب بوده اید. جا دارد که اکنون در آستانه یوم الله دهه فجر قرار داریم آغاز چهل و سومین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی را تبریک بگویم و یادآور شوم با توجه به بحران ها و چالش های 4 دهه گذشته که دشمنان داخلی و بین المللی برای مردم عزیزمان و انقلاب اسلامی ایجاد و تحمیل کرده اند، این انقلاب همچنان محکم و در مسیر استکبار ستیزی خود رو به جلو در حال رشد و تعالی است و به زودی به قله های رفیع سربلندی و ظفر نایل خواهد آمد و این روز نزدیک است. من برای ملت عزیز فداکار و سرافراز ایران زمین آرزوی سلامتی، رفاه، آسایش، صلح ، عدالت می نمایم.
در خاتمه لازم می دانم از جناب محمدی مدیر انتشارات مناره و همکاران ایشان در چاپ کتاب مورد بحث، صمیمانه تشکر و قدردانی نمایم. سلامتی و توفیقشان را از درگاه ذات باری تعالی خواستارم.