ماجرای طرح 40 نماینده مجلس برای فیلتر شبکه‌های اجتماعی چه بود؟!
مجلس شورای اسلامی طرحی را با امضای 40 تن از نمایندگان تحت‌عنوان "طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی" به جریان انداخته که واکنش‌ها به آن، تداعی‌کننده یکی از سختگیرانه‌ترین طرح‌ها در حوزه سیاست‌های اینترنتی است.
به گزارش میار، طی یکی دو روز گذشته خبری در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد و دست به دست می‌شود که مثل خیلی دیگر از اخبار به جای اینکه منشا امیدواری برای مردم باشد، به نگرانی‌های آنها دامن زده و حواشی زیادی را به دنبال داشته است.
بعد از اتفاقات دی‌ماه 96 و فیلترینگ تلگرام تا امروز، نوع مواجهه ایران با مساله شبکه‌های اجتماعی وارد فاز جدیدی شد، فازی که البته باوجود پروپاگاندای بسیار در جهت رفع انحصار و فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی، جز هزینه و اجرای سناریوها و سیاست‌های شکست‌خورده حداقل عایدی خاصی را برای مردم و بسیاری از متولیان و فعالان این حوزه به همراه نداشته است و هرازچندگاهی این مساله هم جدیدی می‌خورد و داستان‌های نویی را ایجاد می‌کند.
در تازه‌ترین اقدام مسئولان کشور در جهت سیاستگذاری در حوزه فضای مجازی و اینترنتی کشور مجلس شورای اسلامی طرحی را با امضای 40 تن از نمایندگان مجلس تحت‌عنوان «طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» به جریان انداخته و مطرح کرده‌اند؛ طرحی که حداقل از نوع واکنش‌ها و بازخوردهایی که بعد از اعلام خبرش در این یکی‌دو روزه داشته است، تداعی‌کننده یکی از سختگیرانه‌ترین طرح‌ها در این حوزه سیاستگذاری کشور یعنی حوزه سیاست‌های اینترنتی است.
رطب‌خورده منع رطب نمی‌کند
آنطور که از برخی مواد موجود در این طرح نمایندگان مجلس برمی‌آید و همچنین براساس برخی تفاسیر و واکنش‌ها از این طرح به‌عنوان طرح انسداد شبکه‌های اجتماعی خارجی نیز یاد می‌شود. همین ادعا و تفسیر به علاوه نکته جالب و تامل‌برانگیز ماده 17 طرح حواشی زیادی را به دنبال داشته است و چالش‌های جدی را متوجه نمایندگان امضا‌کننده کرده است، چراکه با این طرح ایران به دنبال اعمال حاکمیت دولتی بر فضای اینترنتی است و با شرایط موجود و اختلافاتی که بر سر موضوع پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی وجود دارد می‌توان اینطور استنباط کرد که این طرح منتهی به فیلتر و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی خارجی باقی مانده نظیر اینستاگرام و... می‌شود.
نکته جالب مربوط به ماده 17 و ماجرای ارائه و فروش فیلترشکن‌ها این است که تعداد قابل‌توجهی از نمایندگانی که این طرح را استفاده کرده‌اند خودشان در توئیتر به‌عنوان یکی از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده در کشور عضو هستند و برای اظهارنظر در این شبکه از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند! یعنی قانونگذار خودش از روشی که به زعم خودش غیرقانونی است برای استفاده از شبکه‌های مجازی استفاده می‌کند. در ادامه سعی کرده‌ایم از زبان چند نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی که امضای آنها پای این طرح مشاهده می‌شود به شرح و نقد آن بپردازیم.
قصدمان فیلترینگ نیست
نماینده مردم قزوین گفت: غرض ما از ارائه این طرح ساماندهی و مدیریت فضای آشفته و بی‌در و پیکر شبکه‌های اجتماعی است. اینکه شایعاتی مبنی بر فیلترینگ در فضای مجازی دست به دست می‌شود، اصلا صحیح نیست و به نظر می‌رسد از آن سوی مرزها هدایت می‌شود و درکشور نیز با شایعه‌پراکنی و نگران کردن مردم به دنبال ایجاد مانع در مسیر هدایت و ساماندهی فضای مجازی هستند.
فاطمه محمدبیگی ادامه داد: همه کشورهای دنیا قوانین خوبی را برای فضای مجازی کشورشان وضع کرده‌اند. فضای مجازی هم مثل مرزهای کشور نیاز به مراقبت و پاسبانی دارد تا مردم در این فضا بی‌پناه نباشند. ما می‌خواهیم برای سبد مصرف دیجیتال مردم در این فضا مقررات بگذاریم و آن را قانونمند بکنیم. متاسفانه در حال حاضر رژیم مصرف دیجیتال فعلی کشور رها و بدون مرز است و قطعا در رویه اجتماعی و فرهنگی کشور اختلال ایجاد می‌کند. همه قوانین در جهت ایجاد مقررات برای فضای مجازی کشور است.
وی افزود: همان‌طور که می‌بینید عمده مردم در فضای مجازی فعالیت دارند اما بستری برای فعالیت‌های داخلی ایجاد نشده است. درکنار استفاده از ظرفیت‌های موجود حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی خیلی مهم است و در دستورکار ماست. وقتی از این پیام‌رسان‌ها حمایت نشود شاهد اتفاقاتی چون سرقت‌های مجازی و بی‌اخلاقی‌ها و امثال آن خواهیم بود.
با فیلترینگ مخالفم
نماینده مردم مرودشت نیز گفت: من از همین رسانه اعلام می‌کنم چنین طرحی را امضا نکرده‌ام و با فیلترینگ هم به این شیوه به‌شدت مخالفم. من قبل از اینکه وارد مجلس بشوم با فیلترینگ مخالف بوده و هستم. چون چاره کار را فیلتر نمی‌دانم ما باید در مباحث فرهنگی به صورت اقناعی عمل بکنیم و اینکه از کاربر در این فضا حمایت و صیانت بکنیم، بستن و... راه چاره نیست.
جلال رشیدی‌کوچی ادامه داد: وقتی ما تلگرام را فیلتر کردیم چه اتفاقی افتاد؟ آیا پیام‌رسان‌های داخلی بعد از فیلتر تلگرام رونقی پیدا کردند و آن مسئولانی که با این هدف تلگرام را فیلتر کردند به موفقیتی رسیدند؟ خیر! مردم آمدند سمت شبکه دیگری به نام اینستاگرام که به مراتب فضای بدتری از تلگرام دارد و ما به آن دسترسی نداریم در صورتی که تلگرام یک حداقل همکاری با ما در برخی موارد داشت.
وی افزود: وقتی ما شبکه‌ای را فیلتر می‌کنیم مردم از آن شبکه دست می‌کشند؟ خیر، از فیلترشکن استفاده می‌کنند و به هزاران سایتی که صدمات و لطمات شدیدتری نسبت به آن شبکه فیلتر شده دست پیدا می‌کنند. این باعث نوعی رهاشدگی در فضای مجازی می‌شود. ما باید تخلفات را مورد بررسی قرار دهیم و با فرد متخلف برخورد بکنیم نه اینکه کل فضا را محدود بکنیم.
حمایت از تولید داخلی
نماینده مردم شیراز درباره این موضوع گفت: این یک طرح ساماندهی است. ما در تولید خودرو و... اولویت را به کالاهای داخلی می‌دهیم و سعی می‌کنیم به هر شیوه مردم را ترغیب به مصرف کالای داخلی بکنیم، طبعا در تولیدات مربوط به فضای مجازی هم چنین وضعیتی را مدنظر داریم و طبیعی است که اینجا هم به همین شکل عمل می‌شود. در مسائل و موضوعات پیام‌رسان‌ها هم اولویت با پیام‌رسان‌های داخلی است.
جعفر قادری ادامه داد: فعلا بحث جزئیات مطرح نیست چون ممکن است در بررسی‌ها خیلی از جزئیات تغییر کند. افرادی که کلیات را امضا می‌کنند صرفا اجازه طرح موضوع را می‌دهند اما این به این معنی نیست که با کل جزئیاتش هم موافق هستند و خیلی از موارد ممکن است در کمیسیون‌ها به طرح اضافه یا از آن کم بشود. پس این امضا به مفهوم موافقت با کل طرح نیست.
مدیران پیام‌رسان‌ها با فیلتر تلگرام مخالف بودند
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس نیز گفت: هر طرحی در هر نهادی مطرح می‌شود ما قدری می‌ترسیم. واضح است پیرو بازی سیاسی‌بازی رسانه‌ای می‌آید. هر کسی از ظن خود یعنی پایگاه سیاسی خود همراه موضوع می‌شود و سعی می‌کند در این میان کاری انجام دهد. هستند آدم‌های دلسوزی که بخواهند کاری کنند ولی بحث تخصصی ما از نظر فنی، حقوقی، رسانه‌ای و جامعه‌شناختی چنان پیچیده است که به آن توجه نمی‌شود.
مرتضی رحیمی ادامه داد: مساله این است که برخی از دوستان می‌خواهند کار خوبی کنند ولی کاری می‌کنند که موضوع با خاک یکسان می‌شود. معمولا طرح‌ها، نظیر همین طرح اخیر، در قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی ضمانت اجرایی ندارد و هر اتفاقی رخ داده به ضرر پیام‌رسان‌ها بوده است.
وی افزود: عملا برای کانال‌های تلگرام هیچ اتفاقی رخ نداده است. تلگرام کار می‌کند و مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند. اینکه برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی تلگرام فیلتر شد، از تک‌تک مدیران پیام‌رسان‌های داخلی بپرسید مخالف این امر بودند چراکه آقایان اعم از بانک مرکزی، ستاد اجرایی، قوه قضائیه و... کارهای ایجابی که باید انجام دهند تا به امروز انجام نداده‌اند.
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس تصریح کرد: کاربری که در اینستاگرام فروش را انجام می‌دهد در پیام‌رسان داخلی نمی‌آید که زیر تیغ بانک مرکزی قرار گیرد. معافیت مالیاتی باید ایجاد شود. دوستان هیچ کار ایجابی انجام نمی‌دهند چون سخت است و نیاز به استقرار و هزینه‌ای دارد.
رحیمی ادامه داد: کاربری که در یک پیام‌رسان تجربه بدی داشته باشد به آن پیام‌رسان برنمی‌گردد. در ماجرای فیلتر تلگرام و قطعی اینترنت ما هم دچار مشکل شدیم چون ما نیز در همان بستر به مردم ارائه خدمات می‌کنیم و قطعا دچار مشکل می‌شویم.
وی گفت: وقتی قطعی اینترنت آبان ماه اتفاق افتاد شبکه‌ای قطع شد که ما روی آن کار می‌کردیم و سروش دو روز از دسترس خارج شد. کاربر این تجربه بد را دارد. کاربر تصور می‌کند الان میزان کاربران زیاد شدند و این افت وجود دارد. وقتی دولت الکترونیک به راه باشد، مردم به این بهانه پیام‌رسان داخلی را نصب و از آن استفاده می‌کنند. در کنار تلگرام این خدمات را از پیام‌رسان داخلی دریافت می‌کنند.
ما را به جلسات دعوت نمی‌کنند
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس در ادامه افزود: ما نظرات کارشناسی داشتیم، در جلسات مختلف شرکت داشتیم و درباره بند‌بند موارد و طرح‌ها بحث می‌کردیم ولی از یکجایی به بعد دیگر دعوت نشدیم و کنار گذاشته شدیم. مشورتی با پیام‌رسان‌ها نمی‌شود. نمی‌خواهند حرف‌های کارشناسی وارد مجموعه شود. اینجا می‌خواهند بازی قدرتی راه بیندازند که پول در فلان نهاد جمع شود.
وی در انتها بیان داشت: در فضای مجازی واقعا بی‌قانون هستیم. باید مباحث تخصصی اتفاق بیفتد. کشورهای مطرح دنیا چه رفتاری با اپلیکیشن‌های خارجی دارند؟ به هیچ عنوان این میزان آزادی را به آنها نمی‌دهند. ما معروف به این هستیم که خیلی بگیر و ببند داریم ولی به‌شدت باز و یله هستیم. درحالی‌که در خیلی از کشورها باید پیام‌رسان‌ها دفتر حقوقی داشته باشند که اگر تخلفی صورت گرفت قابل پیگیری باشد.
به گزارش میار، طی یکی دو روز گذشته خبری در رسانه‌ها و فضای مجازی منتشر شد و دست به دست می‌شود که مثل خیلی دیگر از اخبار به جای اینکه منشا امیدواری برای مردم باشد، به نگرانی‌های آنها دامن زده و حواشی زیادی را به دنبال داشته است.
بعد از اتفاقات دی‌ماه 96 و فیلترینگ تلگرام تا امروز، نوع مواجهه ایران با مساله شبکه‌های اجتماعی وارد فاز جدیدی شد، فازی که البته باوجود پروپاگاندای بسیار در جهت رفع انحصار و فعالیت شبکه‌های اجتماعی خارجی، جز هزینه و اجرای سناریوها و سیاست‌های شکست‌خورده حداقل عایدی خاصی را برای مردم و بسیاری از متولیان و فعالان این حوزه به همراه نداشته است و هرازچندگاهی این مساله هم جدیدی می‌خورد و داستان‌های نویی را ایجاد می‌کند.
در تازه‌ترین اقدام مسئولان کشور در جهت سیاستگذاری در حوزه فضای مجازی و اینترنتی کشور مجلس شورای اسلامی طرحی را با امضای 40 تن از نمایندگان مجلس تحت‌عنوان «طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» به جریان انداخته و مطرح کرده‌اند؛ طرحی که حداقل از نوع واکنش‌ها و بازخوردهایی که بعد از اعلام خبرش در این یکی‌دو روزه داشته است، تداعی‌کننده یکی از سختگیرانه‌ترین طرح‌ها در این حوزه سیاستگذاری کشور یعنی حوزه سیاست‌های اینترنتی است.
رطب‌خورده منع رطب نمی‌کند
آنطور که از برخی مواد موجود در این طرح نمایندگان مجلس برمی‌آید و همچنین براساس برخی تفاسیر و واکنش‌ها از این طرح به‌عنوان طرح انسداد شبکه‌های اجتماعی خارجی نیز یاد می‌شود. همین ادعا و تفسیر به علاوه نکته جالب و تامل‌برانگیز ماده 17 طرح حواشی زیادی را به دنبال داشته است و چالش‌های جدی را متوجه نمایندگان امضا‌کننده کرده است، چراکه با این طرح ایران به دنبال اعمال حاکمیت دولتی بر فضای اینترنتی است و با شرایط موجود و اختلافاتی که بر سر موضوع پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی وجود دارد می‌توان اینطور استنباط کرد که این طرح منتهی به فیلتر و مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی خارجی باقی مانده نظیر اینستاگرام و... می‌شود.
نکته جالب مربوط به ماده 17 و ماجرای ارائه و فروش فیلترشکن‌ها این است که تعداد قابل‌توجهی از نمایندگانی که این طرح را استفاده کرده‌اند خودشان در توئیتر به‌عنوان یکی از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده در کشور عضو هستند و برای اظهارنظر در این شبکه از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند! یعنی قانونگذار خودش از روشی که به زعم خودش غیرقانونی است برای استفاده از شبکه‌های مجازی استفاده می‌کند. در ادامه سعی کرده‌ایم از زبان چند نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی که امضای آنها پای این طرح مشاهده می‌شود به شرح و نقد آن بپردازیم.
قصدمان فیلترینگ نیست
نماینده مردم قزوین گفت: غرض ما از ارائه این طرح ساماندهی و مدیریت فضای آشفته و بی‌در و پیکر شبکه‌های اجتماعی است. اینکه شایعاتی مبنی بر فیلترینگ در فضای مجازی دست به دست می‌شود، اصلا صحیح نیست و به نظر می‌رسد از آن سوی مرزها هدایت می‌شود و درکشور نیز با شایعه‌پراکنی و نگران کردن مردم به دنبال ایجاد مانع در مسیر هدایت و ساماندهی فضای مجازی هستند.
فاطمه محمدبیگی ادامه داد: همه کشورهای دنیا قوانین خوبی را برای فضای مجازی کشورشان وضع کرده‌اند. فضای مجازی هم مثل مرزهای کشور نیاز به مراقبت و پاسبانی دارد تا مردم در این فضا بی‌پناه نباشند. ما می‌خواهیم برای سبد مصرف دیجیتال مردم در این فضا مقررات بگذاریم و آن را قانونمند بکنیم. متاسفانه در حال حاضر رژیم مصرف دیجیتال فعلی کشور رها و بدون مرز است و قطعا در رویه اجتماعی و فرهنگی کشور اختلال ایجاد می‌کند. همه قوانین در جهت ایجاد مقررات برای فضای مجازی کشور است.
وی افزود: همان‌طور که می‌بینید عمده مردم در فضای مجازی فعالیت دارند اما بستری برای فعالیت‌های داخلی ایجاد نشده است. درکنار استفاده از ظرفیت‌های موجود حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی خیلی مهم است و در دستورکار ماست. وقتی از این پیام‌رسان‌ها حمایت نشود شاهد اتفاقاتی چون سرقت‌های مجازی و بی‌اخلاقی‌ها و امثال آن خواهیم بود.
با فیلترینگ مخالفم
نماینده مردم مرودشت نیز گفت: من از همین رسانه اعلام می‌کنم چنین طرحی را امضا نکرده‌ام و با فیلترینگ هم به این شیوه به‌شدت مخالفم. من قبل از اینکه وارد مجلس بشوم با فیلترینگ مخالف بوده و هستم. چون چاره کار را فیلتر نمی‌دانم ما باید در مباحث فرهنگی به صورت اقناعی عمل بکنیم و اینکه از کاربر در این فضا حمایت و صیانت بکنیم، بستن و... راه چاره نیست.
جلال رشیدی‌کوچی ادامه داد: وقتی ما تلگرام را فیلتر کردیم چه اتفاقی افتاد؟ آیا پیام‌رسان‌های داخلی بعد از فیلتر تلگرام رونقی پیدا کردند و آن مسئولانی که با این هدف تلگرام را فیلتر کردند به موفقیتی رسیدند؟ خیر! مردم آمدند سمت شبکه دیگری به نام اینستاگرام که به مراتب فضای بدتری از تلگرام دارد و ما به آن دسترسی نداریم در صورتی که تلگرام یک حداقل همکاری با ما در برخی موارد داشت.
وی افزود: وقتی ما شبکه‌ای را فیلتر می‌کنیم مردم از آن شبکه دست می‌کشند؟ خیر، از فیلترشکن استفاده می‌کنند و به هزاران سایتی که صدمات و لطمات شدیدتری نسبت به آن شبکه فیلتر شده دست پیدا می‌کنند. این باعث نوعی رهاشدگی در فضای مجازی می‌شود. ما باید تخلفات را مورد بررسی قرار دهیم و با فرد متخلف برخورد بکنیم نه اینکه کل فضا را محدود بکنیم.
حمایت از تولید داخلی
نماینده مردم شیراز درباره این موضوع گفت: این یک طرح ساماندهی است. ما در تولید خودرو و... اولویت را به کالاهای داخلی می‌دهیم و سعی می‌کنیم به هر شیوه مردم را ترغیب به مصرف کالای داخلی بکنیم، طبعا در تولیدات مربوط به فضای مجازی هم چنین وضعیتی را مدنظر داریم و طبیعی است که اینجا هم به همین شکل عمل می‌شود. در مسائل و موضوعات پیام‌رسان‌ها هم اولویت با پیام‌رسان‌های داخلی است.
جعفر قادری ادامه داد: فعلا بحث جزئیات مطرح نیست چون ممکن است در بررسی‌ها خیلی از جزئیات تغییر کند. افرادی که کلیات را امضا می‌کنند صرفا اجازه طرح موضوع را می‌دهند اما این به این معنی نیست که با کل جزئیاتش هم موافق هستند و خیلی از موارد ممکن است در کمیسیون‌ها به طرح اضافه یا از آن کم بشود. پس این امضا به مفهوم موافقت با کل طرح نیست.
مدیران پیام‌رسان‌ها با فیلتر تلگرام مخالف بودند
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس نیز گفت: هر طرحی در هر نهادی مطرح می‌شود ما قدری می‌ترسیم. واضح است پیرو بازی سیاسی‌بازی رسانه‌ای می‌آید. هر کسی از ظن خود یعنی پایگاه سیاسی خود همراه موضوع می‌شود و سعی می‌کند در این میان کاری انجام دهد. هستند آدم‌های دلسوزی که بخواهند کاری کنند ولی بحث تخصصی ما از نظر فنی، حقوقی، رسانه‌ای و جامعه‌شناختی چنان پیچیده است که به آن توجه نمی‌شود.
مرتضی رحیمی ادامه داد: مساله این است که برخی از دوستان می‌خواهند کار خوبی کنند ولی کاری می‌کنند که موضوع با خاک یکسان می‌شود. معمولا طرح‌ها، نظیر همین طرح اخیر، در قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی ضمانت اجرایی ندارد و هر اتفاقی رخ داده به ضرر پیام‌رسان‌ها بوده است.
وی افزود: عملا برای کانال‌های تلگرام هیچ اتفاقی رخ نداده است. تلگرام کار می‌کند و مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند. اینکه برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی تلگرام فیلتر شد، از تک‌تک مدیران پیام‌رسان‌های داخلی بپرسید مخالف این امر بودند چراکه آقایان اعم از بانک مرکزی، ستاد اجرایی، قوه قضائیه و... کارهای ایجابی که باید انجام دهند تا به امروز انجام نداده‌اند.
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس تصریح کرد: کاربری که در اینستاگرام فروش را انجام می‌دهد در پیام‌رسان داخلی نمی‌آید که زیر تیغ بانک مرکزی قرار گیرد. معافیت مالیاتی باید ایجاد شود. دوستان هیچ کار ایجابی انجام نمی‌دهند چون سخت است و نیاز به استقرار و هزینه‌ای دارد.
رحیمی ادامه داد: کاربری که در یک پیام‌رسان تجربه بدی داشته باشد به آن پیام‌رسان برنمی‌گردد. در ماجرای فیلتر تلگرام و قطعی اینترنت ما هم دچار مشکل شدیم چون ما نیز در همان بستر به مردم ارائه خدمات می‌کنیم و قطعا دچار مشکل می‌شویم.
وی گفت: وقتی قطعی اینترنت آبان ماه اتفاق افتاد شبکه‌ای قطع شد که ما روی آن کار می‌کردیم و سروش دو روز از دسترس خارج شد. کاربر این تجربه بد را دارد. کاربر تصور می‌کند الان میزان کاربران زیاد شدند و این افت وجود دارد. وقتی دولت الکترونیک به راه باشد، مردم به این بهانه پیام‌رسان داخلی را نصب و از آن استفاده می‌کنند. در کنار تلگرام این خدمات را از پیام‌رسان داخلی دریافت می‌کنند.
ما را به جلسات دعوت نمی‌کنند
مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس در ادامه افزود: ما نظرات کارشناسی داشتیم، در جلسات مختلف شرکت داشتیم و درباره بند‌بند موارد و طرح‌ها بحث می‌کردیم ولی از یکجایی به بعد دیگر دعوت نشدیم و کنار گذاشته شدیم. مشورتی با پیام‌رسان‌ها نمی‌شود. نمی‌خواهند حرف‌های کارشناسی وارد مجموعه شود. اینجا می‌خواهند بازی قدرتی راه بیندازند که پول در فلان نهاد جمع شود.
وی در انتها بیان داشت: در فضای مجازی واقعا بی‌قانون هستیم. باید مباحث تخصصی اتفاق بیفتد. کشورهای مطرح دنیا چه رفتاری با اپلیکیشن‌های خارجی دارند؟ به هیچ عنوان این میزان آزادی را به آنها نمی‌دهند. ما معروف به این هستیم که خیلی بگیر و ببند داریم ولی به‌شدت باز و یله هستیم. درحالی‌که در خیلی از کشورها باید پیام‌رسان‌ها دفتر حقوقی داشته باشند که اگر تخلفی صورت گرفت قابل پیگیری باشد.
آدرس کوتاه خبر:
