سیستان و مسئله خشکسالی/ آب رویایی دست نیافتنی می شود؟

سیستان این روزها حال و روز خوشی ندارد، اوضاع بدتر از آن است که استاندار بخواهد بگوید کسی در حال سیاه نمایی است، واقعیت این است که ما سیاه نمایی نمی کنیم و چندین سال است که رسانه ها و فعالان اجتماعی پیش بینی می کنند که اوضاع آبی سیستان روز بروز بدتر خواهد شد اما حیف مسئولان گوش شنوایی ندارند و طالبان نیز همچون سلف خود در حال وقت تلف کردن هستند تا شهرهای مرزی را خالی از سکنه کنند و احتمالاً نقشه ای در سر دارند که به زودی با خالی کردن مرزهای سیستان عملی خواهد شد.

به گزارش میار و به نقل از کانال خبری مجمع فعالان اقتصادی؛ بیتا محسنی نوشته است: آخرین ویرانی عظیمی که در شرق ایران رخ داد، حالا ۷۵۰ سالگی را نیز رد کرده است. همان ویرانی که عطاملک جوینی، از تاریخ‌نگاران آن دوران چنین توصیف‌اش کرد: «هر کجا که ۱۰۰ هزار کس بود، ۱۰۰ کس نماند». امروز شاید این منطقه، دیگر نگران حمله چنگیز‌خان نباشد اما یک دشمن بی‌‌کمان و شمشیر، کابوس این شرقی غمگین شده است. کابوسی که حق حیات را نشانه رفته و به ۱۷۰ سال تنش بر سر حق‌آبه یک رود بازمی‌گردد و حال با بد عهدی چندباره‌ دولت‌های همسایه به بحران رسیده است‌.

«خشکسالی تحمیلی حاصل بی‌تدبیری»، «خاک از سرم گذشته، به من آب می‌دهید؟»، «نماینده ناکارآمد، استعفا استعفا»، «سفیر بی‌لیاقت، نمی‌خوایم نمی‌خوایم»، از جمله‌ شعارهایی بود که هفته گذشته در بزرگترین تجمع اعتراضی مردم سیستان نسبت به عدم تخصیص حق آبه هیرمند و انتقاد از سیاست خارجی ایران در مذاکرات آبی با طالبان فریاد شد. تجمعی با حضور بیش از سه هزار نفر در میدان یعقوب لیث که چهارمین تجمع اعتراضی این مردم به تنگ آمده، طی دو سال اخیر به شمار می‌رفت.

درحالی که، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه درباره سفر تیم ۱۱ نفره از ایران به افغانستان مدعی شد که هرچند تبادل هیأت‌ها رسانه‌ای نمی‌شود اما موضوع آب جزو موضوعات مورد توجه و اهتمام جدی این وزارتخانه است، با این حال صبح امروز، خبرگزاری بلومبرگ به نقل از یک منبع ناشناس گزارش داد که طالبان، بمب‌گذاران انتحاری خود را برای مناقشه (احتمالی) آب با ایران آماده خواهد کرد.

«یک ماه پیش که از این استان بازدید کردم، چاه‌نیمه‌ها به کمینه خود رسیده است و اینطور که گزارش شده تا آخر خردادماه به آستانه گل‌آلود‌ها می‌رسد و تصفیه‌خانه‌ها قدرت تصفیه آن را نخواهند داشت و شرایط بسیار سخت و دشوار می‌شود و عملا آبی برای شرب مردم وجود ندارد. در طول همین یکی‌دو هفته بیش از ۱۰ هزار نفر از مردم زابل مهاجرت کرده‌اند. این مسئله می‌تواند مانند دهه ۴۰ موج مهاجرت بزرگی در پی داشته باشد و موجب شود مردم سیستان‌وبلوچستان منطقه را ترک کنند. مهاجرت آن‌ها تنش‌های اجتماعی و امنیتی فوق‌العاده‌ای برای ایران به وجود می‌آورد و نباید اجازه دهیم کار به اینجا برسد. چون تامین آب با تانکر هم بسیار سخت و دشوار است.»؛ این اظهارات را چندی پیش‌، محمد درویش، فعال محیط‌زیست درباره اهمیت هیرمند برای حیات سیستان و بلوچستان داده بود که حامل هشدار‌هایی جدی است. اگر اکثر مناطق ایران با بحران بی‌آبی و خشکسالی گلاویز است این بحران در شرق ایران به دلیل محدودیت‌های آبی، دو چندان است. می‌توان گفت بیش از ۸۰ درصد از حیات ساکنان سیستان، متکی بر هیرمند و حق‌آبه کشور از این رود است. حق‌آبه‌ای که تنها ۴ درصد از آن وارد کشور شده است؛ یعنی فقط ۴ میلیون از حق‌آبه ۸۲۰ میلیون متر مکعبی!

طی دهه های گذشته، افغانستان بارها از عمل به تعهد خود نسبت به حق‌آبه ایران سر باز زد. ابتدا سد کجکی و بعد کمالخان، ایجاد پمپ‌های در مسیر هیرمند برای کشاورزی در افغانستان باعث شد اساساً مسیر هیرمند منحرف شود. طبق ادعای مدیر عامل آبفا سیستان و بلوچستان، از سال ۹۷ و بعد از سیلاب ورودی به ایران که عملا برای افغانستان قابل کنترل نبود، هیچ‌گونه آبی به سمت ایران رهاسازی نشده است، گاها سیلاب‌های موقت که به دشت‌مال معروف هستند و عمدتاً رسوبات بادی مسیر رودخانه است که با آب بسیار کم به سمت ایران سرازیر شده و در مبدأ ورودی خشک می‌شوند نیز تاثیری در تامین آب ندارند.

حالا حتی وقوع سیلاب هم آب را به جای ایران به شوره‌زاری به نام گودزره وارد می‌کند. روندی که به نظر می‌رسد نه تعهد افغانستان برای تامین معیشت مردم خود که یک ابزار سیاسی علیه ایران باشد. همچنین برخی تصاویر ماهواره‌ای حکایت از بالا رفتن ذخیره آب پشت سد کجکی و کمال خان دارد.