تکلیف کاربران فضای مجازی در آیینه قرآن و روایات (۳)
ب. روایات
پایگاه خبری تحلیلی «میار»، علاوه بر قرآن که تأکید زیادی بر نقّادی سخن دارد و سفارش نموده که هر خبری را بدون تحقیق نقل نکنید در روایات نیز نسبت به نقل خبر و مطلب بدون تحقیق و بررسی هشدار داده شده است.
استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری می‌فرماید: حدیثی هست که ظاهراً از پیغمبر اکرم (ص) و ناظر به همین مطلب است و از این احادیث زیاد است. می‌فرماید: «کفی بِالُمرءِ جَهلاً اَن یُحَدَّثَ بِکُلِّ ما سَمِعَ» (جامع‌الصغیر، ج۲، ص ۹۰) [همچنین به جای جَهلاً، کذباً وَ اِثماً نیز آمده است]
برای جهالت انسان همین بس که هر چه می‌شنود نقل می‌کند. یعنی (خوش‌باوری)، بعضی‌ها خاصیت ضبط صوت و گرامافون را دارند، کانَّهُ هر چه دیگران می‌گویند پر می‌شوند و بعد هم در جای دیگر تحویل می‌دهند، بدون آنکه تشخیص بدهند که آنچه می‌شوند [صحیح است یا غلط] خیلی چیزها انسان می‌شنود، کمی از آن را باید قابل قبول و قابل نقد بداند» (مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص ۳۱)
شهید مطهری درباره ضرورت نقد سخن و اینکه هر سخنی را بلافاصله نپذیریم می‌گوید: «مسأله دیگر که نزدیک به این مطلب است و از همین آیه (زمر/۱۷ و ۱۸) و از بعضی احادیث استنباط می‌شود مسئله تجزیه کردن یک سخن است. یعنی عناصر درست را از عناصر نادرست جدا کردن، فرق است میان اینکه انسان از دو سخن، درستش را بگیرد و نادرستش را رها کند و تجزیه کردن یک سخن که انسان عناصر درستش را بگیرد و عناصر نادرستش را الغاء کند و این قدر تشخیص داشته باشد که بگوید از این سخن این قسمتش درست است و این قسمتش نادرست. این همان مطلبی است که در روایات تعبیر به نقد و انتقاد شده است.
در این زمینه احادیث زیاد و عجیبی داریم. یکی این است که در روایات ما از حضرت مسیح (ع) روایت شده است که می‌فرمود: «خُذِ الحَقَّ مِن اهلِ الباطلِ و لا تأَخُذِ الباطِلَ مِن اَهلِ الحَقّ» در اینجا ظاهراً توجه به این است که شما به گوینده سخن توجه نداشته باشید سخن‌شناس باشید. تکیه‌تان روی گوینده سخن نباشد؛ ای بسا حق را از اهل باطل بشنوید بگیرید. ولی بسا باطل را از اهل حق بشنوید نگیرید، شاهدم این جمله آخر است که فرمود: «کونوا نقّادَ الکلام» (بحارالانوار، ج۲، ص۹۶) صَرّاف سخن باشید. (مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص ۳۳ و ۳۴)
نتیجه آنکه هم براساس آیات قرآن، هم روایات و هم عقل سلیم هر انسانی وظیفه دارد که در نقل اخبار و شنیده‌ها بی‌پروایی نکند و بدون تحقیق آن را منتشر ننماید؛ بلکه با تحقیق و مطالعه و بررسی لازم، اقدام کند. به‌خصوص در فضای امروزی که شاهد هستیم افراد مزدور قلم به دست با داشتن همه امکانات تبلیغاتی سعی در تخریب و ویران کردن همه داشته‌های فرهنگی و اعتقادی ما دارند. گاه این اخبار آن قدرت با دقت طراحی و نقل می‌شوند که ممکن است خیلی‌ها را به اشتباه بیندازد. بنابراین برای دوری از هرگونه نقل خبر غیر‌واقعی که انسان را در مجموعه نادان‌ها قرار می‌دهد باید بررسی و تحقیق کافی نمود، به گونه‌ای که بتوان از نقل خبر در هر محکمه‌ای دفاع کرد.
یکی از مسائلی که کمک می‌کند کاربران فضای مجازی در نقل اخبار و مطالب دچار اشتباه نشوند توجه به منبع خبر است. امروز به راحتی خبرهای متعدد ولی بدون منبع در فضای مجازی دست به دست می‌شوند، بدون آنکه کسی از خود بپرسد این خبرها چقدر سندیت دارند. گاهی انتشار این خبرها حیثیت برخی افراد بی‌گناه و آبرومند را زیر سؤال می‌برد، در حالی که هیچ ضرورت و اجباری نیست که هر خبری که ما به مذاقمان خوش آید منتشر کنیم. این مسئله از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که وقتی یک مطلب در باره فردی در فضای مجازی پیچید دیگر از کنترل خارج می‌شود و فراگیر می‌شود؛ به گونه‌ای که امکان جبران آن دیگر توسط هیچ کس وجود ندارد. با توجه به اهمیت حق‌الناس که خداوند آن را بر حق خود در اولویت قرار داده است می‌طلبد که نسبت به انتشار این خبرها بسیار حساس باشیم.
پایگاه خبری تحلیلی «میار»، علاوه بر قرآن که تأکید زیادی بر نقّادی سخن دارد و سفارش نموده که هر خبری را بدون تحقیق نقل نکنید در روایات نیز نسبت به نقل خبر و مطلب بدون تحقیق و بررسی هشدار داده شده است.
استاد شهید آیت‌الله مرتضی مطهری می‌فرماید: حدیثی هست که ظاهراً از پیغمبر اکرم (ص) و ناظر به همین مطلب است و از این احادیث زیاد است. می‌فرماید: «کفی بِالُمرءِ جَهلاً اَن یُحَدَّثَ بِکُلِّ ما سَمِعَ» (جامع‌الصغیر، ج۲، ص ۹۰) [همچنین به جای جَهلاً، کذباً وَ اِثماً نیز آمده است]
برای جهالت انسان همین بس که هر چه می‌شنود نقل می‌کند. یعنی (خوش‌باوری)، بعضی‌ها خاصیت ضبط صوت و گرامافون را دارند، کانَّهُ هر چه دیگران می‌گویند پر می‌شوند و بعد هم در جای دیگر تحویل می‌دهند، بدون آنکه تشخیص بدهند که آنچه می‌شوند [صحیح است یا غلط] خیلی چیزها انسان می‌شنود، کمی از آن را باید قابل قبول و قابل نقد بداند» (مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص ۳۱)
شهید مطهری درباره ضرورت نقد سخن و اینکه هر سخنی را بلافاصله نپذیریم می‌گوید: «مسأله دیگر که نزدیک به این مطلب است و از همین آیه (زمر/۱۷ و ۱۸) و از بعضی احادیث استنباط می‌شود مسئله تجزیه کردن یک سخن است. یعنی عناصر درست را از عناصر نادرست جدا کردن، فرق است میان اینکه انسان از دو سخن، درستش را بگیرد و نادرستش را رها کند و تجزیه کردن یک سخن که انسان عناصر درستش را بگیرد و عناصر نادرستش را الغاء کند و این قدر تشخیص داشته باشد که بگوید از این سخن این قسمتش درست است و این قسمتش نادرست. این همان مطلبی است که در روایات تعبیر به نقد و انتقاد شده است.
در این زمینه احادیث زیاد و عجیبی داریم. یکی این است که در روایات ما از حضرت مسیح (ع) روایت شده است که می‌فرمود: «خُذِ الحَقَّ مِن اهلِ الباطلِ و لا تأَخُذِ الباطِلَ مِن اَهلِ الحَقّ» در اینجا ظاهراً توجه به این است که شما به گوینده سخن توجه نداشته باشید سخن‌شناس باشید. تکیه‌تان روی گوینده سخن نباشد؛ ای بسا حق را از اهل باطل بشنوید بگیرید. ولی بسا باطل را از اهل حق بشنوید نگیرید، شاهدم این جمله آخر است که فرمود: «کونوا نقّادَ الکلام» (بحارالانوار، ج۲، ص۹۶) صَرّاف سخن باشید. (مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص ۳۳ و ۳۴)
نتیجه آنکه هم براساس آیات قرآن، هم روایات و هم عقل سلیم هر انسانی وظیفه دارد که در نقل اخبار و شنیده‌ها بی‌پروایی نکند و بدون تحقیق آن را منتشر ننماید؛ بلکه با تحقیق و مطالعه و بررسی لازم، اقدام کند. به‌خصوص در فضای امروزی که شاهد هستیم افراد مزدور قلم به دست با داشتن همه امکانات تبلیغاتی سعی در تخریب و ویران کردن همه داشته‌های فرهنگی و اعتقادی ما دارند. گاه این اخبار آن قدرت با دقت طراحی و نقل می‌شوند که ممکن است خیلی‌ها را به اشتباه بیندازد. بنابراین برای دوری از هرگونه نقل خبر غیر‌واقعی که انسان را در مجموعه نادان‌ها قرار می‌دهد باید بررسی و تحقیق کافی نمود، به گونه‌ای که بتوان از نقل خبر در هر محکمه‌ای دفاع کرد.
یکی از مسائلی که کمک می‌کند کاربران فضای مجازی در نقل اخبار و مطالب دچار اشتباه نشوند توجه به منبع خبر است. امروز به راحتی خبرهای متعدد ولی بدون منبع در فضای مجازی دست به دست می‌شوند، بدون آنکه کسی از خود بپرسد این خبرها چقدر سندیت دارند. گاهی انتشار این خبرها حیثیت برخی افراد بی‌گناه و آبرومند را زیر سؤال می‌برد، در حالی که هیچ ضرورت و اجباری نیست که هر خبری که ما به مذاقمان خوش آید منتشر کنیم. این مسئله از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که وقتی یک مطلب در باره فردی در فضای مجازی پیچید دیگر از کنترل خارج می‌شود و فراگیر می‌شود؛ به گونه‌ای که امکان جبران آن دیگر توسط هیچ کس وجود ندارد. با توجه به اهمیت حق‌الناس که خداوند آن را بر حق خود در اولویت قرار داده است می‌طلبد که نسبت به انتشار این خبرها بسیار حساس باشیم.
دکتر نصرالله شفیعی
آدرس کوتاه خبر:
