معرفی کتاب؛ سه یادداشت در باب اعتیاد پژوهی

نام كتاب: سه یادداشت در باب اعتیاد پژوهی 

مؤلف: دكتراسدالله افشار

نا شر: انتشارات مناره (تلفن پخش : 55651653-  09125242274)

سال انتشار: 1399

قيمت: 450000 ريال 

کتاب « سه یادداشت در باب اعتیاد پژوهی"؛ اثری دیگر از محقق ارجمند، پژوهشگر و نویسنده گرانقدر آقای اسدالله افشار در 211 صفحه با قیمت 450000 ریال  در چند روز گذشته از سوی انتشارات مناره منتشر و روانه بازار گردید و هم اکنون علاقمندان کتاب و کتابخوانی می توانند با خرید اینترنتی آن از مباحث مفیدش بهره مند شوند. 

پایگاه خبری میار فرصت را مغتنم شمرده و با اشاره به بخش هایی از کتاب مذکور به معرفی این اثر پرداخته و خواندن آن را که با قلمی  روان و با بهره گیری از دیدگاه صاحب نظران در این زمینه به رشته تحریر در آمده است، توصیه و پیشنهاد می نماید.  

کتاب حاضر با عنوان " سه یادداشت در باب اعتیادپژوهی" همان گونه که از نامش پیداست به سه موضوع مستقل اما پیوسته باهم به بررسی موضوع اعتیاد؛ این معضل خانمانسوز اجتماعی می پردازد. یادداشت اول با عنوان" بررسی طرح تعدیل مجازات اعدام قاچاقچیان مواد مخدر" به بررسی چرایی مصوبه هفتم آبان ماه 1396 مجلس شورای اسلامی در خصوص مجازات اعدام  قاچاقچیان مواد مخدر برای حمل مواد مخدر مشروط به سه شرط که در متن کتاب مفصل به آن ها اشاره شده پرداخته است. این اثر تلاش دارد با توجه به نقدها و دیدگاه های متفاوت وآرای متعدد کارشناسان و صاحب نظران؛ مباحث و موضوعات متنوعی را در این زمینه مطرح و مورد بررسی، تبیین و واکاوی قراردهد. 

یادداشت دوم با موضوع "روش‌های نوین پیشگیری از اعتیاد"؛  اعتیاد را پدیده ای روانی- اجتماعی دانسته و آن را نوعی انحراف اجتماعی، بزه و بیماری معرفی که مواجهه با آن را نیازمند برخورد همراه با تدبیر می داند؛ تدبیری که بتواند به پیچیدگی این پدیده با تأمل پاسخ گوید. پیشگیری از اعتیاد مقوله ای مهم و پیچیده است که نمی توان چشم بسته در آن گام نهاد. توجه به آخرین دستاوردهای علمی با روش های نوین پیشگیری باید مد نظر باشد. در یادداشت مزبور علاوه برتاریخچه و تعاریف و انواع روی آوردها، به فرایندهای بنیادین در پیشگیری نوین، ضرورت و شناخت راهبردهای کاربردی پیشگیری از اعتیاد، تعیین روش مؤثر پیشگیری نوین بر اساس راهبردهای کاربردی پیشگیری از اعتیاد، مبانی نظری این راهبردها، برنامه ها و استراتژی های مهم در پیشگیری مدنظر؛ توجه خاص مبذول  گردیده است. 

یادداشت سوم نیز با موضوع " بازخوانی و مرور اهم اخبار حوزه موادمخدر– سال1397؛ مروری براخبار و دیدگاه مسئولان مرتبط با حوزه موادمخدر کشور در سال1397 دارد که از برخی ابعاد، مهم و دارای اهمیت می باشد. بازخوانی آن ها می تواند از یک سو برخی از ابهامات در سطح کلان را در ابعاد مدیریتی نشان دهد و از سوی دیگر تلاش بی وقفه بخشی دیگر از دست اندرکاران این عرصه را که با دلسوزی اما  بدون هیاهو و جار و جنجال های تبلیغاتی و بدون چشمداشت، شبانه روز در حال خدمت به جامعه هستند و از حریم امنیت عمومی و از حریم انسانی جوانان این مرز و بوم  و کیان خانواده های ایرانی و اجتماع، دفاع و محافظت می‌کنند به تصویر کشاند. 

اکنون به بخش هایی از مطالب این کتاب اشاراتی خواهیم داشت: 

1- فراموش نکنیم که اعدام یک ارزش و هدف نیست بلکه روشی است که شاید با استفاده از آن بتوان مفسده‌ای را از بین برد. حالا اگر شواهد نشان از آن دارد که این روش موفق نبوده است قطعاً باید روش را تغییر دهیم. اصلاً منطقی نیست که حاکم شرع فقط به فکر قصاص و جاری کردن حد باشد و اصلاً به این مسئله توجه نداشته باشد که آیا مجازات تغییری در بهبود شرایط جامعه ایجاد می‌کند یا خیر. نباید این نکته را فراموش کنیم اگر قاچاقچی‌ها هرروز بیشتر می‌شوند به خاطر این است که در جامعه تقاضا برای مواد وجود دارد و نرخ اعتیاد هم در جامعه رو به افزایش است ؛ بنابراین باید به این مسئله هم توجه کنیم که چه عواملی باعث شده تا اعتیاد این‌قدر در جامعه گسترش پیدا کند. بنابراین تا وقتی تقاضای مواد مخدر در جامعه وجود دارد ، اعدام قاچاقچی مشکل را حل نمی‌کند. باید کارشناسان حوزه‌های مرتبط با مواد مخدر با هم همفکری کنند تا برای کاهش تقاضا در جامعه راه‌حلی پیدا کنند. 

2- اگر قرار بود با این روش‌ها مشکل مواد مخدر حل شود که با این همه پولی که هر سال به طور مستقیم و غیرمستقیم برای مبارزه با مواد مخدر در کشور هزینه می‌شود ، نیروهای خدومی که هر سال در مبارزه با قاچاقچیان به شهادت می‌رسند و قاچاقچیانی که هر سال اعدام می‌شوند و خانواده هایی که به خاطر این آسیب ها بی سرپرست می شوند تا به حال باید جامعه پاک‌سازی شده بود و دیگر مشکلی به نام اعتیاد در کشور نبود. این که می‌بینم شرایط بدتر شده است و آمارها نشان از افزایش اعتیاد و مشکلات ناشی از آن دارد نشان می‌دهد که راه را به بیراهه رفته‌ایم.

3-  فراموش نکنیم که سؤال اصلی این نیست که قاچاقچی خرده‌فروش بالاخره اعدام شود یا نه یا چه مجازاتی باید برای او در نظر بلکه سؤال این است که اگر راهی که تاکنون رفته‌ایم درست نبوده ، مجازات‌ها جواب نداده ، اعدام قاچاقچیان باعث کاهش اعتیاد در کشور نشده و موفق نبوده‌ایم چرا همچنان باید راه گذشته را تکرار کنیم؟ به نظر من باید قبل از هر چیز مسائل ریشه‌یابی شوند و در مرحله بعد به دنبال پاسخ مناسب برای مشکلات بود و این کار کارشناسان است. 

4- مخالفان از ابتدا معتقد بودند حذف مجازات نه‌تنها در روند كاهش اثر بخشي قانون مؤثر نخواهد بود، بلكه احتمال جدي وجود دارد كه حتي قاچاق موادمخدر افزايش پيدا كند؛ چراكه قاچاق چيان در حال حاضر نگران مجازات اعدام هستند و اگر اين نگراني برطرف شود راسخ‌تر و بي‌دغدغه‌تر به اعمال مجرمانه خود ادامه خواهند داد. آنها مصرانه مي‌گفتند در صورت تصويب نهايي اين طرح، قاچاق چيان جري‌تر شده و بيشتر از مردم براي توزيع موادمخدر سوء‌استفاه مي‌كنند.

5- موافقان اين طرح معتقدند با تصويب نهايي اين طرح تمركز مجازات اعدام روي افراد و باندهايي است كه سود سرسام‌آوري از محل قاچاق موادمخدر به دست مي‌آورند و خرده‌فروشان مجازات كمتري خواهند شد و در بيان ادله خود مي‌گفتند اگر قوانين پيشين بازدارنده بود ما شاهد افزايش تعداد معتادان، افزايش درصد مصرف موادمخدر، تعداد زندانيان در اين زمينه و همچنين افزايش سطح زير كشت موادمخدر نبوديم.

6- در اين ميان برخي ديگر هم حذف مجازات اعدام را گامي ‌مثبت در راستاي رفع اتهام‌هاي نقض حقوق بشري در ايران تلقي مي‌كنند. درهرصورت در باره تولید، توزیع و وارد کردن مواد مخدر اختلاف نظره‌ایی وجود دارد به طوری که یک نظریه می‎گوید با توجه به این که افساد فی‌الارض صورت گرفته این افراد مشمول مجازات اعدام شوند و در نظریه‎ای دیگر بیان شده که مبنای فقهی اعدام افسادی است که همراه محاربه باشد، بنابراین عده‌ای موافق حکم اعدام برای این افراد وگروهی دیگر مخالف آن هستند.

7- در شرایط حاضر، اعتیاد معضلی اجتماعی به حساب می آید که توجه بسیاری از محققان را در جهان برانگیخته است. ارائه نظریه‌های مختلف جامعه شناختی و روانشناختی از یک سو و توسعه تحقیقات در حال انجام برای کشف ابعاد مختلف این پدیده از سوی دیگر، درک واقع بینانه تری به ما خواهد داد. آموزه های این  یافته ها بسیار روشن  و برای مواجهه با اعتیاد راهگشاست. اولین آموزه و مهمترین آن، تلقی جدیدی است که از اعتیاد فراهم آمده است. 

8- اعتیاد پدیده ای روانی- اجتماعی است که دلایل پدیدآیی آن در روابط خانوادگی، مناسبات اجتماعی، شرایط اقتصادی و فرهنگی و در نهایت ویژگی های روانشناختی فرد معتاد نهفته است. اعتیاد نوعی انحراف اجتماعی، بزه و بیماری است که مواجهه با آن نیازمند برخورد همراه با تدبیر است؛ تدبیری که بتواند به پیچیدگی این پدیده با تأمل پاسخ گوید. خوشبختانه، برنامه های دستگاه حاکمیت برای مواجهه با اعتیاد مبتنی بر پیشگیری است. این روی آورد نوین؛  مناسب ترین و درست ترین راه حلی است که همه یافته های علمی آن را تصدیق می کنند، اما پیشگیری از اعتیاد، مقوله ای مهم و پیچیده است که نمی توان چشم بسته در آن گام نهاد. 

9-  توجه به آخرین دستاوردهای علمی با روش های نوین پیشگیری و در نهایت اتخاذ برنامه های همه جانبه می تواند مبارزه ای سودمند دراین زمینه به حساب آید. البته باید اذعان داشت صرف نظر از تفاوت های مفهومی، الگوهای تبیینی برای پیشگیری نیز تا حدودی در نزد محققان متفاوت است. نگارنده این کتاب پژوهشی معتقد است هریک از محققان ارجمند با تعاریفی که از انواع مختلف پیشگیری ارائه کرده اند، نگاه متفاوتی به روش های نوین فرایند پیشگیری داشته و دارند. مسلما این نگاه نظری به طور طبیعی پیامدهای عملی جدی با خود به همراه خواهد داشت؛ و به طور قطع این مکتوب که متأثر از این پیامد ها است، به دنبال ارائه یک نگاه علمی  و پژوهشی در این زمینه خواهد بود.

10- در بحث پیشگیری علاوه برتاریخچه، تعاریف و انواع روی آوردها به فرایندهای بنیادین در پیشگیری نوین، ضرورت و شناخت راهبردهای کاربردی پیشگیری از اعتیاد، تعیین روش مؤثر پیشگیری نوین بر اساس راهبردهای کاربردی پیشگیری از اعتیاد، مبانی نظری این راهبردها، برنامه ها و استراتژی های مهم در پیشگیری مدنظر توجه خاص مبذول  و در بخش پایانی نیز با عنوان جمع بندی و نتیجه گیری پیشنهادات ارائه گردیده است.

11-  اعتياد؛ بيماري اجتماعي است که به عنوان يک پديده مهلک و مخرب در هر جامعه اي مطرح است. تا زماني که به ويژگي‌هاي معتاد و علل گرايش او به اعتياد توجه نشود، درمان جسمي و رواني فقط براي مدتي اثربخش خواهد بود و معتاد دوباره گرفتار مواد مخدر و بازگشت بيماري مي‌شود. در سال هاي اخير سوء مصرف مواد مخدر در سراسر جهان افزايش يافته است، به گونه اي که در حال حاضر همه کشورهاي جهان ، هزينه هاي قابل توجهي را ناشي از سوءمصرف مواد متقبل مي شوند و گزارش جهاني مواد در واقع حکایت از آن دارد که؛ سوءمصرف مواد مخدرنه تنها هزينه هاي اجتماعي و اقتصادي گزافي داشته بلکه آثار مخرب خود را بر سلامت افراد با افزايش جرم و جنايت و مرگ و مير در جامعه تحميل کرده و می نماید که در نتيجه به يک تهديد بزرگ براي جوامع تبديل شده است.  

12- اعتیاد، بزرگترین آسیب اجتماعی قرن ۲۱ که در کنار فقر و مسائل محیط زیستی قد علم کرده است گفت: این آسیب یک تهدید استراتژیک، چند وجهی، چند سببی و سیستماتیک است. مطالعات جامعه جهانی از سال ۱۹۶۱ به این سو به ما نشان می‌دهد با رشد سرسام آور مصرف مواد مخدر روبرو هستیم. همچنین با افزایش نرخ جمعیت مواجهیم که در این پروسه اثرگذار است. علاوه بر این با افزایش جذابیت مواد مخدر تولیدی روبرو هستیم. 

13- در جهان با دو موضوع جدی روند فزاینده عرضه مواد و روند فزاینده تقاضای مواد مواجهیم. جامعه جهانی از ۲۰۸ میلیون مصرف کننده در سال ۲۰۰۸ به ۲۷۵ میلیون نفر رسیده است. گویا در جامعه جهانی این آسیب ۱۹۹ کشور جهان را تهدید می‌کند. تهدید جدی برای ما در مدارس و دانشگاه‌ها و کف خیابان روان گردان‌های جدید و ان پی اس‌ها هستند که در سال ۲۰۰۹، ۱۶۶ نوع بود و اکنون به بیش از ۸۰۰ نوع رسیده است. 

14- ايران يک هزار کيلومتر مرز مشترک با مرکز توليد مواد مخدر دارد و کانال ارتباطي افغانستان با جهان؛ کشور ماست، هر چقدر هم که وضعيت کنترل شود، اگر حتي يک درصد از چند درصد تن مواد مخدري که ترانزيت مي شود، در کشور ما رسوب کند، مصيبت به وجود مي آورد. چه بخواهيم و چه نخواهيم اين وضعيت وجود دارد و تنها راه رهایی اين است که شرايطي در کشور به وجود بيايد که خواهان مواد مخدر وجود نداشته باشد تا تقاضاي آن به حداقل برسد. تا وقتي تقاضا براي مصرف مواد مخدر وجود داشته باشد، عرضه آن ادامه خواهد داشت و بايد جامعه را با آموزش هاي مختلف و گسترش برنامه هاي فرهنگي و ورزشي و ايجاد نشاط اجتماعي که از عوامل پيشگيري از اعتياد است؛ در برابر اعتياد مصون نمود. 

15- مطابق بند 57 سياست‌هاي کلان نظام که در مجمع تشخيص مصلحت در سال 1396 مصوب شد آمده  در 5 سال آينده بايد 25 درصد اعتياد را کاهش یابد. با توجه به اين‌که تعداد معتادين در کشور براساس آمار رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر 2 ميليون و 800 هزار نفر است بايد طي روند 5 ساله 25 درصد اين معتادان کاهش کاهش یابد. 

16- سن اعتياد به موادمخدر در سال هاي اخير کاهش يافته و اين معضل در ميان دانش‌آموزان و نوجوانان شيوع زيادي پيدا کرده است. نوجوانان به دليل نداشتن مهارت هاي لازم، دسترسي آسان به مواد مخدر و وجود محرک هاي محيطي؛ قرباني سياست هاي نادرست و نبود رويکردي جامع در اين حوزه مي شوند و آينده خود و جامعه را دستخوش چالش هاي اساسي مي کنند. نبايد به موضوع مهم اعتياد به مصرف مواد مخدر تک‌بعدي توجه کرد، ضرورت دارد نسل از همان دوران پيش دبستاني تا دبيرستان افراد تحت آموزش مهارت‌هاي اجتماعي قرار گيرند تا بتوانند در هر شرايطي خود را از گرفتاري مواد مخدر نجات دهند. نبايد به اين معضل که آسيب هاي اجتماعي زيادي را به بار مي‌آورد سطحي نگاه کرد، بحث اجتماعي شدن مبارزه با اعتياد بايد در جامعه ايده‌اي جدي و حساس تلقي شود و همه در برابر آن احساس مسئوليت کنند تا نسل آينده و امروز سالم بمانند.

17- متاسفانه يکي از دلايل افزايش مصرف مواد مخدر در ايران و کاهش سن اعتياد ميان جوانان و نوجوانان افزايش مافياي توليد مصرف و توزيع اين مواد است. آموزش و سياست اجتماعي کردن مبارزه با مواد مخدر از سال 85 در بيانات و سياست‎هاي مقام معظم رهبري درباره مبارزه با مواد مخدر بيان شده است. اعتياد همه حوزه‎ها را درنورديده و قشري نيست که ادعا کند از اين آسيب مصون مانده، آموزش در هر حوزه‎اي نقش بي بديلي دارد. مسلما با ورود همه افراد و مسئولان به حيطه پيشگيري و مبارزه بااعتياد مي‌توانيم شاهد کاهش هرچه بيشتر اعتياد در سطح جامعه باشيم. لذا مسئول سازي افراد جامعه در حوزه پيشگيري از اعتياد يک گام بسيار مهم در مبارزه با مواد مخدر است. 

18- يکي از ضرورت ها در اين عرصه، سرمايه‌گذاري در عرصه پيشگيري از سوءمصرف از سوي کليه دستگاه‌ها بالاخص مراکز آموزشي و فرهنگي کشور با هدف مشارکت همه‌جانبه در جهاد مقدس مبارزه با مواد مخدر و روانگردان‌ها و اجتماعي کردن امر مبارزه با مواد مخدر و روانگردان‌ها می باشد. راهکار ديگر بهره‌گيري از تمامي ظرفيت‌هاي اجتماعي در محلات بالاخص مساجد، بسيج، روحانيت، ائمه جمعه و جماعات، سازمان‌هاي مردم‌نهاد به‌منظور تقويت آموزه‌هاي ديني نوجوانان و جوانان و ايجاد اهتمام اجتماعي عليه سوءمصرف مواد است.

19- ناکارآمدی مدیریتی در کنار جذابیت اقتصادی و جدی‌بودن تقاضا از مهم‌ترین عوامل وضعیت بحرانی اعتیاد در کشور است. بدون شک مهم‌ترین موتور محرک حوزه مواد و اعتیاد جذابیت اقتصادی برای سوداگران است. خسارت اقتصادی این پدیده سالانه 20‌میلیارد دلار برآورد می‌شود. نگرانی بیش از 90 درصد مردم نشان‌دهنده فراگیری اجتماعی این پدیده است. 

20- روند اجتماعی‌شدن مهار اعتیاد باید دغدغه ملی شود با مشارکت همه اقشار، احزاب و سازمان‌ها و نهادهای مدنی و... قطعا همه ظرفیت‌ها، فرصت‌ها، سرمایه اجتماعی و منابع کشور ده‌ها برابر بالاتر از ظرفیت آسیب‌هاست. با کارآمدکردن مدیریت به‌راحتی می‌توان این پدیده را مهار و آسیب‌ها را کاهش داد. اعتیاد قلب توسعه پایدار را که همان سرمایه انسانی جوان باشد، هدف گرفته است. خسارت اقتصادی معتاد سالانه 40‌ میلیون تومان برآورد می‌شود. 

کتاب مذکور با ارائه آمار از سوی مراجع ذیربط در عین حال که خواندنی است و برای مطالعه توصیه می‌شود؛ از یک سو جدا بدلیل رشد داخلی، جهانی و منطقه ای مواد مخدر، این معضل خانمانسوز، بسیار نگران کننده می باشد و لذا برای مقابله اصولی و ریشه ای آن باید عزم ملی و بین المللی داشت تا دست سوداگران در این زمینه به طور کامل در سرتا سر جهان قطع شود.